W minioną sobotę, 3 listopada, odsłonięto w Edynburgu pomnik generała Stanisława Maczka upamiętniający bohatera II wojny światowej oraz polskich żołnierzy, którzy osiedlili się w Szkocji. Monument stanął na reprezentacyjnym trakcie stolicy Szkocji – Królewskiej Mili, przed siedzibą władz miasta. 

W ceremonii wzięli udział: minister Anna Maria Anders, sekretarz stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i pełnomocnik Premiera RP do spraw dialogu międzynarodowego, korpus dyplomatyczny z ambasadorem RP w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Arkadym J. Rzegockim na czele. Władze miasta reprezentowane były przez Lorda Provosta Franka Rossa, przybyła również licznie szkocka Polonia. Wojsko Polskie reprezentował generał broni Jarosław Mika, dowódca generalny Rodzajów Sił Zbrojnych (RSZ) wraz z delegacją. W jej składzie znaleźli się m.in. przedstawiciele 11. Lubuskiej Dywizji Kawalerii Pancernej pod przewodnictwem pułkownika Piotra F. Ziei wraz pocztem sztandarowym ze sztandarem 10. Brygady Kawalerii Pancernej im. gen. broni Stanisława Maczka.

Po ceremonii odsłonięcia pomnika w Sali Głównej Ratusza dowodca generalny RSZ, generał broni Jarosław Mika w imieniu ministra obrony narodowej odznaczył Zlotym Medalem WP: Lady Fione Fraser, Katie Fraser, Rodericka Harrisona i Arhibalda Macaya. Wszyscy odznaczeni osobiscie przyczynili się do szczególnego upamiętnienia generała Maczka i jego żołnierzy w Szkocji.

Odsłonięty pomnik znajduje się w sercu Edynburga na dziedzińcu Rady Miasta przy Królewskiej Mili. Nieopodal znajduje się słynny głaz pamięci, gdzie w listopadzie składane są wieńce upamiętniające wszystkich weteranów, którzy walczyli za wolność Wielkiej Brytanii w latach obu wojen światowych. Pomnik wykonany jest z brązu, przedstawia gen. St. Maczka siedzącego na ławce. Zaprojektowany został przez polskiego artystę Bronisława Krzysztofa. O jego powstanie od lat zabiegała fundacja ”General Stanisław Maczek Memorial Trust”, wspierana przez m.in. najstarszego żyjącego w Wielkiej Brytanii oficera 1. Polskiej Dywizji Pancernej, rotmistrza Zbigniewa Mieczkowskiego oraz stowarzyszenia zrzeszone w Federacji Organizacji Polskich Pancerniaków w Polsce i za granicą. Pomysłodawcą inicjatywy budowy pomnika był szkocki polityk Lord Fraser, który reprezentował brytyjski rząd na pogrzebie generała Maczka w Bredzie, 23 grudnia 1994 roku. Poruszony historią polskiego bohatera, Lord Fraser rozpoczął starania na rzecz wzniesienia mu pomnika. Proces przerwała śmierć Lorda. Starania podjęły ponownie w 2015 roku wdowa i córka po arystokracie, przy wsparciu Konsulatu RP w Edynburgu. Odsłonięty pomnik jest drugim symbolem dedykowanym gen. St. Maczkowi w Edynburgu. Pierwszym była tablica odsłonięta w 1997 na ścianie domu przy Arden Street 16, w którym Generał mieszkał do swoich ostatnich dni.

Przedstawiciele władz państwowych RP oraz Wojska Polskiego w trakcie pobytu w Szkocji oddali także cześć i złożyli kwiaty na mogiłach polskich żołnierzy na cmentarzu Mount Vernon. Trwające obchody 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości i 100-lecia powstania Związku Harcerstwa Polskiego były również okazją do spotkań delegacji z polskimi harcerzami w Glasgow. W niedzielny poranek ostatnim akordem wizyty polskiej delegacji w Edynburgu było uczestnictwo w mszy świętej w edynburskiej Katedrze Świętej Marii koncelebrowanej przez arcybiskupa Leo W. Cushley i biskupa Wiesława Lechowicza w intencji gen. St. Maczka oraz polskich żołnierzy, którzy osiedlili się w Szkocji.

Generał Stanisław Władysław Maczek
*31.03.1892 r., Szczerzec k. Lwowa + 11.12.1994 r., Edynburg
Generał Wojska Polskiego, honorowy obywatel Holandii, kawaler najwyższych odznaczeń polskich i międzynarodowych, m.in. Krzyża Wojennego Orderu Virtuti Militari klasy III,IV,V, Orderu Orła Białego oraz Komandorii Krzyża Legii Honorowej. Uczestnik I i II wojny światowej oraz wojen polsko-ukraińskiej i polsko-sowieckiej. W latach I wojny światowej walczył w Austrii, Włoszech, na Ukrainie, Węgrzech. Jako oficer odrodzonego Wojska Polskiego walczył o granice Polski w latach1918-1920 We wrześniu 1939r. będąc dowódcą 10. Brygady Kawalerii wraz ze swoimi żołnierzami bronił ziemi polskiej w wojnie obronnej z Niemcami, a w 1940 roku walczył w kampanii francuskiej. W latach 1942-1945 był twórcą i dowódcą legendarnej 1. Polskiej Dywizji Pancernej, sformowanej na terenie Wielkiej Brytanii. Dywizja stacjonowała początkowo w Szkocji, gdzie oddano do jej dyspozycji ośrodek szkolenia czołgistów w Blairgowrie niedaleko Perth. Jej pierwszym zadaniem była obrona odcinka szkockiego wybrzeża od Edynburga do Aberdeen. Ta pierwsza w historii polskiego oręża dywizja pancerna zasłynęła pod jego dowództwem zwycięstwem wraz z wojskami alianckimi w bitwie pod normandzkimi Falaise i Chambois, a także wyzwoleniem m.in Ypres, Tielt, Gandawy i Bredy. Jej zwycięski pochód przez Francję, Belgię, Holandię i Niemcy liczący 1900 km z 283 dniami bezpośrednio w walce został zwieńczony 4 maja 1945 roku zdobyciem bazy morskiej Kriegsmarine w Wilhelmshaven. Gen. Stanisław Maczek w latach 1945-1947 dowodził I Korpusem Polskim w Szkocji. Po zakończeniu II wojny światowej nie mógł wrócić do Polski. Pozbawiony emerytury zamieszkał wraz z żoną i trójką dzieci w Edynburgu. Pracował m.in. jako barman w „Learmonth Hotel”, gdzie regularnie odwiedzali go jego byli żołnierze. Jako założyciel i ponad 20 lat prezes Związku Kół 1PDPanc upamiętniał czyn swoich żołnierz. Kiedy mieszkańcy Bredy dowiedzieli się o krytycznej sytuacji materialnej ich wyzwoliciela postanowili do końca życia wspierać go finansowo. 11 listopada 1990 roku gen. Stanisław Maczek został awansowany przez Prezydenta RP na uchodźstwie do stopnia generała broni. Zmarł 11 grudnia 1994 roku w wieku 102 lat. Spoczywa na Polskim Honorowym Cmentarzu Wojskowym Ettensebaan w holenderskiej Bredzie.

Tekst: Waldemar Kotula