moja polska zbrojna
Od 25 maja 2018 r. obowiązuje w Polsce Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych, zwane także RODO).

W związku z powyższym przygotowaliśmy dla Państwa informacje dotyczące przetwarzania przez Wojskowy Instytut Wydawniczy Państwa danych osobowych. Prosimy o zapoznanie się z nimi: Polityka przetwarzania danych.

Prosimy o zaakceptowanie warunków przetwarzania danych osobowych przez Wojskowych Instytut Wydawniczy – Akceptuję

95 lat temu zdecydowano o budowie Grobu Nieznanego Żołnierza

Decyzja o budowie Grobu Nieznanego Żołnierza podjęta 24 stycznia 1925 roku kończyła długi, trwający niemal cztery lata, okres debat co do kształtu i miejsca lokalizacji symbolicznej mogiły. Zdecydowano, że pomnik zostanie umieszczony w środkowych arkadach Pałacu Saskiego, a na płycie z szarego kamienia będzie napis: „Tu leży żołnierz polski poległy za Ojczyznę”.

„Rada Ministrów na posiedzeniu dnia 24 stycznia r.b. zdecydowała w myśl wniosku p. Ministra Spraw Wojskowych wznieść niezwłocznie pod arkadami Pałacu Saskiego Grób Nieznanego Żołnierza” – donosił w niedzielnym wydaniu z 25 stycznia warszawski „Kurjer Poranny”1. Ministrem Spraw Wojskowych był wówczas gen. dyw. Władysław Sikorski. To on wniósł pod obrady Rady Ministrów postulat ustanowienia pomnika na cześć żołnierzy walczących o niepodległość ojczyzny. Wniosek został przez Radę zaakceptowany, zdecydowano również, że miejscem wiecznego spoczynku nieznanego żołnierza stanie się kolumnada Pałacu Saskiego. Decyzja ta kończyła długi okres debat co do kształtu i miejsca ulokowania symbolicznej mogiły.

„Dla tych, których czyn nie miał świadków i nie znalazł nagrody”

Idea, by honorować i upamiętniać anonimowych żołnierzy poległych na polu bitwy i pochowanych w bezimiennych grobach pojawiła się w związku z hekatombą I wojny światowej. O hołdzie nieznanemu żołnierzowi po raz pierwszy wspomniał François Simon, prezes francuskiej organizacji kombatanckiej Le Souvenir Français (Francuska Pamięć), zajmującej się grobami poległych żołnierzy i pomnikami. Pod koniec 1916 r., a więc, gdy trwała jeszcze Wielka Wojna, podczas jednego z przemówień, Simon zapytał: „Dlaczego Francja nie mogłaby otworzyć drzwi Panteonu jednemu z tych nieznanych żołnierzy, którzy odważnie ginęli za Ojczyznę i umieścić na kamieniu dwa słowa: nieznany żołnierz – i dwie daty: 1914–1916? Pogrzeb zwykłego żołnierza pod kopułą Panteonu, gdzie jest tyle chwały, tylu geniuszy, stałby się symbolem, byłby ponadto hołdem złożonym całej armii francuskiej!”2.

Simon miał on na myśli paryski Panteon, będący – jako mauzoleum – miejscem spoczynku wybitnych Francuzów. Rzucona przez Simona idea została uznana za słuszną, jednak do jej realizacji doszło we Francji dopiero po zakończeniu wojny. Pierwszego anonimowego żołnierza – poległego w bitwie pod Verdun – pochowano we Francji 11 listopada 1920 r., w drugą rocznicę zawieszenia broni między Niemcami a państwami Entanty. Ów pierwszy nieznany żołnierz spoczął jednak nie w Panteonie, lecz pod Łukiem Triumfalnym w Paryżu.

Koncept symbolicznego grobu nieznanego żołnierza szybko znalazł uznanie na całym kontynencie oraz w USA. Zainspirowani przykładem francuskim byli również Polacy. Uczestnicy walk – ci, którzy przeżyli – podkreślali we wspomnieniach, że bardzo często podczas boju nie było czasu na to, by właściwie upamiętnić poległych kolegów. Marian Porwit, uczestnik wojen o niepodległość Polski, w tym I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej, tak pisał w 1925 r.: „Wielu żołnierzy okryła zasłużona sława. Więcej jednak było takich, których czyn nie miał świadków i nie znalazł nagrody. Że w każdej bitwie i w każdej potrzebie ginęła wiara. W gorączce toczącej się walki nie było czasu uczcić poległych żołnierskim pogrzebem. Pospiesznie wyrzucona garść ziemi serdecznej, okrywała ziemskie szczątki żołnierzyka. Grzmiał bój pożegnalną salwą. Nie prezentował broni oddział honorowy. Zduszony został nawet żal serdeczny za dobrym kolegą”3.

Nieznanemu żołnierzowi – nieznany darczyńca

Pomysł podchwycono w Polsce tuż po powstaniu pierwszego symbolicznego grobu w Paryżu. Już w 1921 r. zaczęły powstawać komitety, które zamierzały podjąć się opracowania koncepcji takiego pomnika również nad Wisłą. W 1923 r. z inicjatywy prezydenta Stanisława Wojciechowskiego powstał Tymczasowy Komitet Organizacyjny Budowy Pomnika Nieznanego Żołnierza. Jednak debaty, co do sposobu upamiętnienia nieznanych żołnierzy poległych na polach bitew, długo nie mogły znaleźć pomyślnego finału. Komitety i ministerstwa nie mogły się zdecydować, ani co do formy upamiętnienia nieznanego żołnierza, ani co do lokalizacji grobu. Nieznanemu żołnierzowi pomógł anonimowy dobroczyńca, najwyraźniej zirytowany przeciągającą się debatą nad upamiętnieniem poległych. Wydawany w stolicy dziennik „Warszawianka” w numerze z 3 grudnia 1924 r. opisywał to tak: „Stał się wczoraj w Warszawie fakt niezwykły. Niemogącej dojść do pozytywnego rezultatu dyskusji publicznej na temat, gdzie i jaki postawić pomnik nieznanemu żołnierzowi polskiemu, bohaterowi walk o wolność, położył kres czyn nieznanego ofiarodawcy. Oto wczoraj nad ranem zajechała ciężarowa platforma przed pomnik ks. Józefa na pl. Saskim i z platformy tej zdjęli robotnicy płytę z piaskowca, którą złożyli u stóp pomnika. Na płycie tej, mającej ślady podobieństwa do umieszczonej pod łukiem tryumfalnym w Paryżu płyty, widnieje wykuty napis: Nieznanemu żołnierzowi, Bohaterowi walk o wolność4.

Płyta wzbudziła ogromne zainteresowanie, zaczęły się przy niej gromadzić tłumy warszawiaków, pojawiły się kwiaty i wieńce, palono świece. Zaczęto spekulować, że fundatorem płyty jest Ignacy Paderewski albo prezydent Stanisław Wojciechowski. Tymczasem po latach wyszło na jaw, że stało za tym Zjednoczenie Polskich Stowarzyszeń w Rzeczypospolitej.

Anonimowe umieszczenie pamiątkowej płyty wprawiło w zakłopotanie władze stolicy, które nie wydały zgody na taką formę uhonorowania poległych. Historia ta jednak mocno przyspieszyła decyzję w sprawie grobu. Na jej podjęcie naciskała też prasa. Kilka dni później na łamach „Kurjera Czerwonego” (pismo propisłudczykowskie) znalazł się wywiad z ministrem spraw wojskowych, gen. Władysławem Sikorskim. Generał zaznaczał, że budowaniem grobu dla nieznanego żołnierza ministerstwo zajmuje się od dawna. Zdradził przy tym, że rozważana jest m.in. budowa kopca, na wzór istniejącego już kopca Kościuszki. Z kolei na pytanie dziennikarza, czy umiejscowienie grobu w miejscu, gdzie złożono płytę jest odpowiednie, Sikorski odpowiedział: „Pomnik Poniatowskiego ustawiono ze względów architektonicznych w linji obu skrzydeł pałacu Sztabu Generalnego [tj. Pałacu Saskiego], przeto ustawienie grobowca przed pomnikiem jest niemożliwe, gdyż sięgałoby w tor jezdni. Niepodobieństwem jest także umieszczenie grobowca w tyle za pomnikiem. Względy symetrii nie pozwalają także na wyzyskanie miejsca po bokach pomnika”5.

W arkadach Pałacu Saskiego

Anonimowe umieszczenie płyty na Placu Saskim nadało sprawie nowy bieg. Porzucono inne pomysły co do lokalizacji grobu, zaś decyzja Rady Ministrów z 24 stycznia 1925 r. przesądziła sprawę. Władze postanowiły skorzystać z konceptu, który zaproponował rzeźbiarz Stanisław Ostrowski. Pomnik ulokowano w trzech środkowych arkadach Pałacu Saskiego: pośrodku znalazła się płyta z szarego kamienia z napisem „Tu leży żołnierz polski poległy za Ojczyznę”. Na czterech kolumnach znalazły się tablice, wymieniające pola bitew, w których walczyli Polacy. „Przed każdą tablicą wznosi się odpowiednio skomponowany znicz: trzy anioły skrzydlate, które ornamentem swych skrzydeł tworzą jakby motyw palących się płomieni. Nad samą płytą grobową znajduje się piąty znicz. Równocześnie znicze tworzą niejako kalendarz wojenny, gdyż w rocznicę bitwy zapala się znicz przed odpowiednią tablicą”6 , pisał anonimowy autor w Kronice Warszawy jesienią 1925 r.

Szczątki anonimowego żołnierza, złożone w grobie, ekshumowano z Cmentarza Orląt Lwowskich. Wyboru tego dokonano poprzez losowanie. Najpierw wytypowanych zostało 15 bitew z lat 1918-1920, w których walczyli polscy żołnierze. Następnie, ogniomistrz Józef Buczkowski z 14 Pułku Artylerii Polowej, najmłodszy kawaler Orderu Virtuti Militari w okręgu warszawskim, wylosował jedną z propozycji. Trumnę z prochami obrońcy Lwowa sprowadzono do Warszawy specjalnym pociągiem i 2 listopada 1925 r. uroczyście pochowano w grobowcu pod kolumnadą Pałacu Saskiego, gdzie podówczas znajdowała się siedziba Sztabu generalnego Wojska Polskiego. Prócz ciała żołnierza w grobie złożono wówczas również 14 urn z prochami żołnierzy poległych na innych polach bitew.

Marian Porwit apelował wówczas: „Niech będzie odwiedzany ten grób przez duchem z nim zespolonych. Odejdą od mogiły pełni siły i pokrzepienia, gotowi do czynów bez rozgłosu i do cichej ofiary. Wtedy uczczony będzie naprawdę żołnierz polski, poległy za ojczyznę ".


[1] Grób Nieznanego Żołnierza będzie wzniesiony pod arkadami Ogrodu Saskiego od strony placu,Kurjer Poranny, nr 25 z 25.01.1925 r., s. 4.

[1] Jean-François Jagielski, Le Soldat inconnu - Invention et postérité d'un symbole, Paris 2005.

[1] Marian Porwit, Żołnierz nieznany, [w:] Tygodnik Ilustrowany nr 45, 7 listopada 1925 r., s. 892.

[1] Warszawianka, nr 39 z 3 grudnia 1924 r., s. 7.

[1] Wywiad został częściowo przedrukowany na łamach "Polski Zbrojnej", nr 335 z 7 grudnia 1924 r., s. 5.

[1] Grobowiec Polskiego Nieznanego Żołnierza, [w:] Kronika Warszawy. Miesięcznik ilustrowany poświęcony działalności samorządu oraz poszczególnym dziedzinom życia miasta i jego historji, zeszt 10 z 1925 r., s. 5.

[1] Marian Porwit, Żołnierz nieznany, [w:] Tygodnik Ilustrowany nr 45, 7 listopada 1925 r., s. 892.

Robert Sendek

autor zdjęć: st. chor. Piotr Ziętka, NAC

dodaj komentarz

komentarze


Udane starty żołnierzy na lodzie oraz na azjatyckich basenach
 
„Złote Kolce” dla sportowców-żołnierzy
Silne NATO również dzięki Polsce
Zawsze z przodu, czyli dodatkowe oko artylerii
Foka po egejsku
Zapomogi dla wojskowych poszkodowanych w powodzi
Capstrzyk rozpoczął świętowanie niepodległości
Jutrzenka swobody
Jak dowodzić plutonem szturmowym? Nowy kurs w 6 BPD
Ile OPW w 2025 roku?
Świętujemy naszą niepodległość
Mamy BohaterONa!
Kask weterana w słusznej sprawie
Wielka pomoc
Byłe urzędniczki MON-u z zarzutami
Strategiczne partnerstwo
Czarne Pantery w Braniewie
Nowi generałowie w Wojsku Polskim
Kancelaria Prezydenta: Polska liderem pomocy Ukrainie
Zmiana warty w PKW Liban
Zostań podchorążym wojskowej uczelni
Do czterech razy sztuka, czyli poczwórny brąz biegaczy na orientację
Rosomaki w rumuńskich Karpatach
Jacek Domański: Sport jest narkotykiem
Hokeiści WKS Grunwald mistrzami jesieni
Ostre słowa, mocne ciosy
Olimp w Paryżu
Siła w jedności
Odznaczenia dla amerykańskich żołnierzy
NATO odpowiada na falę rosyjskich ataków
Polacy pobiegli w „Baltic Warrior”
Polski producent chce zawalczyć o „Szpeja”
Kto dostanie karty powołania w 2025 roku?
Ustawa o obronie ojczyzny – pytania i odpowiedzi
Czworonożny żandarm w Paryżu
Polska liderem pomocy Ukrainie
Jak Polacy szkolą Ukraińców
Polski wkład w F-16
„Bezpieczne Podlasie” na półmetku
Żołnierze z Mazur ćwiczyli strzelanie z Homarów
Żołnierze, zdaliście egzamin celująco
Nowe pojazdy dla armii
Szef MON-u o podkomisji smoleńskiej
Polsko-czeska współpraca na rzecz bezpieczeństwa
Baza w Redzikowie już działa
Olympus in Paris
Kamień z Szańca. Historia zapomnianego karpatczyka
Ukwiał po nowemu
Polskie mauzolea i wojenne cmentarze – miejsca spoczynku bohaterów
Operacja „Feniks” – pomoc i odbudowa
Rosomaki na Litwie
Nominacje generalskie na 106. rocznicę odzyskania niepodległości
Patriotyzm na sportowo
Nasza Niepodległa – serwis na rocznicę odzyskania niepodległości
Pod osłoną tarczy
Breda w polskich rękach
Żaden z Polaków służących w Libanie nie został ranny
Rumunia, czyli od ćwiczeń do ćwiczeń
Karta dla rodzin wojskowych
Każda żałoba jest inna
Polskie „JAG” już działa
Podlasie jest bezpieczne
Nurkowie na służbie, terminal na horyzoncie

Ministerstwo Obrony Narodowej Wojsko Polskie Sztab Generalny Wojska Polskiego Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych Wojska Obrony
Terytorialnej
Żandarmeria Wojskowa Dowództwo Garnizonu Warszawa Inspektorat Wsparcia SZ Wielonarodowy Korpus
Północno-
Wschodni
Wielonarodowa
Dywizja
Północny-
Wschód
Centrum
Szkolenia Sił Połączonych
NATO (JFTC)
Agencja Uzbrojenia

Wojskowy Instytut Wydawniczy (C) 2015
wykonanie i hosting AIKELO