Legendarny „beskidzki Janosik”, czyli Jan Sałapatek „Orzeł”, który walczył z komunistycznymi władzami do 1955 roku, to jedna z 20 osób odnalezionych i zidentyfikowanych przez Instytut Pamięci Narodowej. Dziś rodziny ofiar niemieckiego i komunistycznego terroru odebrały w Belwederze w Warszawie noty zaświadczające o odnalezieniu ich bliskich.
– Polska po tylu dekadach upomniała się o swoich bohaterów i przywróciła ich do pamięci – mówił dr Karol Nawrocki, prezes Instytutu Pamięci Narodowej, podczas uroczystości wręczenia not identyfikacyjnych rodzinom ofiar niemieckiego i komunistycznego terroru w Belwederze w Warszawie. Osoby te zostały odnalezione w wyniku prac prowadzonych przez Biuro Poszukiwań i Identyfikacji IPN pod kierownictwem prof. Krzysztofa Szwagrzyka. Prezes Nawrocki zwrócił uwagę, że pracownicy IPN-u, odnajdując i identyfikując szczątki naszych bohaterów, służą Polsce najlepiej jak umieją. I dodał, że najpiękniejszą nagrodą dla nich są takie spotkania jak dzisiaj oraz radość, że prawda zwycięża.
„Przywracając pamięć o losach naszych przodków, odbudowujemy godność państwa i narodu, które winne są cześć swoim bohaterom” – napisał prezydent Andrzej Duda w liście do uczestników uroczystości. Podkreślił, że w ten sposób wolna Polska wypełnia obowiązek wobec tych, którzy walczyli o jej niepodległość. Prezydent podziękował badaczom z IPN-u za trud poszukiwań zabitych rodaków. „Ich odnalezienie ma znaczenie nie tylko dla rodzin, które mogą godnie pochować swoich bliskich, lecz także dla całej naszej wspólnoty” – zaznaczył Duda.
W swoim liście prezydent wspomniał o jednej ze zidentyfikowanych osób: Marii Turowskiej. Jej mąż zginął we wrześniu 1939 roku. Maria została razem z dwójką dzieci wysiedlona do obozu w Jabłonowie, gdzie nie poddała się zniemczeniu. Jak powiedziała podczas przesłuchania: „Moi przodkowie z obydwu stron byli Polakami”. Trafiła następnie do obozu w Potulicach, gdzie zmarły jej dzieci. Na przełomie 1944 i 1945 roku została skierowana do pracy przymusowej w majątku Przepałkowo. Jak napisał prezydent, pracowała niewolniczo dla III Rzeszy i zginęła w lutym 1945 roku z rąk „wyzwalających” ją czerwonoarmistów. „Dziś pochylamy nisko głowy wobec śmierci ofiar i zobowiązujemy się pielęgnować pamięć o nich” – dodał Andrzej Duda.
Z kolei prof. Szwagrzyk zaznaczył, że zawsze z wielkimi emocjami czeka na takie chwile jak dziś, kiedy będzie można ogłosić rodzinom bohaterów i całej Polsce, że odnaleziono kolejnych zamordowanych i poległych Polaków. – Dziś z czcią przywołujemy imiona i nazwiska 20 ofiar zbrodni sowieckich, komunistycznych, niemieckich – mówił.
W imieniu rodzin osób zidentyfikowanych podziękował IPN-owi Michał Weseliński, krewny Stanisława Serwy „Płomienia”. Żołnierz walczył w szeregach organizacji „Wolność i Niezawisłość”, a potem grupy antykomunistycznej „Wolność i Niepodległość”. – Prowadzone przez IPN poszukiwania są skuteczne i świadczą o tym, że powracamy po członków naszej narodowej wspólnoty – podkreślił Weseliński.
Pośród 20 ogłoszonych dzisiaj nazwisk najwięcej jest żołnierzy antykomunistycznego podziemia: członków Konspiracyjnego Wojska Polskiego, Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj, organizacji „Legion Czarnego Lwa” czy Narodowych Sił Zbrojnych. Zostali oni skazani na karę śmierci wyrokiem stalinowskich sądów, zmarli w komunistycznych więzieniach lub polegli w walce z funkcjonariuszami UB. Wśród nich jest legendarny „beskidzki Janosik”, czyli Jan Sałapatek „Orzeł”, żołnierz oddziału partyzanckiego AK, a potem dowódca grupy Operacyjnej AK „Zorza”. Walczył zbrojnie do stycznia 1955 roku i w tym czasie wykonał ok. 100 akcji wymierzonych w funkcjonariuszy i współpracowników komunistów. Został ujęty w zasadzce UB i ciężko ranny zmarł 29 stycznia 1955 roku.
Film: IPN
Odnaleziono również żołnierzy Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich zabitych podczas niemieckiej okupacji, a także osoby poległe w wojnie obronnej 1939 roku. Szczątki tych bohaterów odkryto w latach 2017–2022 podczas prac ekshumacyjnych prowadzonych przez IPN m.in. na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, cmentarzu przy ul. Smutnej w Łodzi, cmentarzu Jeruzalem w Raciborzu, cmentarzu przy ul. Unickiej w Lublinie, cmentarzu Bródnowskim w Warszawie i cmentarzu Centralnym w Szczecinie.
Biuro Poszukiwań i Identyfikacji IPN prowadzi poszukiwania ofiar reżimów totalitarnych na terenie całego kraju oraz poza jego granicami. Zespół specjalistów przebadał kilkadziesiąt miejsc w Polsce, a także m.in. w Ukrainie, na Białorusi, Litwie czy w Niemczech. W wyniku tych działań odnaleziono i ekshumowano szczątki ponad 2 tys. osób. Dotychczas od 2016 roku zidentyfikowano ponad 240 z nich.
Na ten rok zespół prof. Szwagrzyka zaplanował m.in. kontynuację prac poszukiwawczych na terenie jednostki wojskowej w Rembertowie, dawnego więzienia Toledo na Pradze w Warszawie, Willi „Jasny Dom” w Warszawie oraz kilkudziesięciu innych miejscach.
Biogramy zidentyfikowanych osób opublikowano na stronie IPN-u.
autor zdjęć: Mikołaj Bujak/ IPN
komentarze